Η Κωνσταντινούπολη είναι μια πόλη μαγευτική, χτισμένη εκεί που ενώνεται η Ανατολή με η Δύση. Όταν ο Μεγάλος Κωνσταντίνος αποφάσισε να μεταφέρει την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας του εκεί, η επιλογή δεν ήταν καθόλου τυχαία.
Τα στενά του Βοσπόρου όχι μόνο ευνοούσαν τον καλύτερο έλεγχο του εμπορίου, αλλά είχαν και στρατηγική σημασία, καθώς έτσι ελέγχονταν καλύτερα και αντιμετωπίζονταν αποτελεσματικότερα οι εχθρικές δυνάμεις της Ανατολής.
Φυσικά και η Κωνσταντινούπολη σήμερα δε θυμίζει την πόλη που οραματίστηκε και έφτιαξε ο Κωνσταντίνος Α΄. Κάποια σημεία της όμως μπορούν να μας ξαναθυμίσουν το ένδοξο παρελθόν της.
Αυτό είναι ένα σχεδιάγραμμα του κέντρου της Κωνσταντινούπολης, όπως ήταν τότε. Οι παρακάτω φωτογραφίες μας δείχνουν όσα από τα παραπάνω σωζονται και σήμερα...
Η οδός Ordu και η προέκτασή της Divanyolu ήταν ο κεντρικός δρόμος της Κωνσταντινούπολης στα βυζαντινά χρόνια. Εδώ ήταν συγκεντρωμένη η αγορά με τα μαγαζιά της πόλης. Ήταν το πιο κεντρικό της σημείο. Στο μέσο αυτού του δρόμου υπήρχε μια τεράστια στήλη, που όπως φαίνεται και στη φωτογραφία σώζεται και σήμερα. Στην κορυφή της υπήρχε το τεράστιο άγαλμα του Κωνσταντίνου του Α΄ που θα θύμιζε σε όλους ποιος ήταν ο ιδρυτής αυτής της πόλης.
Στις παραπάνω δυο φωτογραφίες παρουσιάζεται το Μπλε Τζαμί (φωτο 1= εξωτερικά, φωτό 2= αυλή στο εσωτερικό του). Το Μπλέ Τζαμί ιδρύθηκε από το Σουλτάνο Αχμέτ και βρίσκεται απέναντι από την Αγια Σοφιά ακριβώς εκεί που κάποτε βρισκόταν το παλάτι του Κωνσταντίνου.
Στην πλατεία αυτή που βρίσκεται αναμεσα από την Αγιά Σοφιά και το Μπλε Τζαμί με τους οβελίσκους κάποτε βρισκόταν ο Ιππόδρομος, που χωρούσε 100.000 άτομα. Σε αυτό το χώρο ξεκίνησε η γνωστή Στάση του Νίκα το 532 ενάντια στον Ιουστινιανό και στον ίδιο χώρο έληξε άδοξα με 30.000 αθώους άοπλους θεατές να χάνουν τη ζωή τους από τη φρουρά του Ιουστινιανού.
Το χώρο αυτό διακοσμούσε ένας αιγυπτιακός οβελίσκος (κατασκευασμένος γύρω στα 1500 π.χ.) που μεταφέρθηκε εκεί από τον Κωνσταντίνο και διατηρείται μέχρι και σήμερα.
Επιπλέον στόλιζε τον Ιππόδρομος ο τεράστιος "Οφιοειδής Τρίποδας" μεταφερμένος από το ναό του Απόλλωνα στους Δελφούς και αυτό που δείχνει η φωτογραφία είναι ό,τι διατηρείται ακόμα.
Τέλος διασώζεται και σήμερα στον Ιππόδρομο η στήλη του Κωνσταντίνου του Πορφυρογέννητου που τον διακοσμούσε από τον 10ο αιώνα.
Απέναντι θα δούμε το ναό της Αγιάς Σοφιάς, το ναό που έφτιαξε ο Ιουστινιανός για να εξυμνήσει τη σοφία του Θεού και για να κατευνάσει τα οξυμένα πνεύματα των Βυζαντινών μετά τη σφαγή των 30.000 θεατών στον Ιππόδρομο.
Ο Ιουστινιανός ήθελε το όνομά του να συνδεθεί στην παγκόσμια ιστορική μνήμη με ένα μεγάλο έργο και όχι με μια πράξη άξια παντοτινής κατακραυγής. Η κατασκευή του έργου είχε διάρκεια 5 χρόνια και ο θρύλος λέει πως το έργο απασχόλησε 5.000 εργάτες τη μέρα και άλλους τόσους το βράδυ, που δούλευαν ακαταπαυστα για να ολοκληρωθεί και να εγκαινιαστεί ο ναός αυτό στις 27 Δεκεμβρίου του 537. Στην παραπάνω φωτογραφία βλέπουμε εικόνα που εκτίθεται τώρα στον πρόναο της Αγιας Σοφιάς και παρουσιάζει τον Ιουστινιανό να παρακολουθεί από το παλάτι περήφανος τα εγκαίνια του ναού.
Ο ναός αυτός χτίστηκε πάνω στα ερείπια του ναού της Αγίας Σοφίας που είχε καταστραφεί από τους Επαναστάτες κατά τη Στάση του Νίκα. Λίγοι όμως είναι αυτοί που γνωρίζουν πως και ο ναός της Αγίας Σοφίας που είχε καταστραφεί ήταν χτισμένος πάνω στον ειδωλολατρικό ναό του Απόλλωνα. Ο χώρος αυτός είχε μεγάλη λατρευτική σημασία γιατί ακόμα και μετά την άλωση την Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους η Αγιά Σοφιά μετατράπηκε σε καθολικός ναός. Όταν ο Μιχαήλ Παλαιολόγος ανέκτησε την Πόλη το 1261 ο ναός επαναλειτούργησε ως ορθόδοξος ναός.
Το 1453 η άλωση της Πόλης από τους Τούρκους οδήγησε στο να μετατραπεί ο ναός αυτός σε χώρος λατρείας των Οθωμανών. Πλάι του υψώθηκαν τέσσερις μιναρέδες και μετατράπηκε σε τζάμι, χώρος προσκηνυματος των ισλαμιστών. Κατά την περίοδο την Οθωμανικής Αυτοκρατορίας έγιναν στο ναό σημαντικές καταστροφές στις τοιχογραφίες του ναού (ασβεστώθηκαν), αφού η απεικόνιση του ανθρώπινου σώματος θεωρείται βλασφημία για το Ισλαμ. Ωστόσο η μεγαλύτερες καταστροφές στις τοιχογραφίες και τα ψηφιδωτά του ναού έγιναν την περίοδο της εικονομαχίας.
To 1934 o Kemal Atatourk στα πλαίσια του εκσυγχρονισμού τoυ νεοσύστατου τότε τουρκικού κράτους μετέτρεψε το τέμενος σε μουσείο. Σήμερα ο ναός εξακολουθεί να είναι μουσείο, ενώ πραγματοποιούνται σε αυτόν πολιτιστικές εκδηλώσεις. Παράλληλα γίνονται προσπάθειες για τη διάσωση των ψηφιδωτών του ναού.
Το παραπάνω ψηφιδωτό που βρίσκεται στο ιερό του ναού έχει τη δική του ιστορία. Λέγεται πως όταν ο Μωάμεθ ο Β΄ ο Πορθητής κατέλαβε την Πόλη και οι άνθρωποι του άρχισαν να ασβεστώνουν το ναό για να μετατράπει σε τζαμί η μάνα του (η οποία ήταν χριστιανή) μόλις είδε την εικόνα αυτή της Παναγίας συγκινήθηκε και ζήτησε από το γιο της να μην επιτρέψει στους μαστορές του να την πειράξουν. Ο Μωάμεθ που είχε μεγάλη αδυναμία στη μητέρα του σεβάστηκε την επιθυμία της και έτσι όλα τα επόμενα χρόνια ο ναός λειτουργούσε ως τζαμί με ένα ορθόδοξο ψηφιδωτο στο κέντρο του που το σέβονταν και οι μουσουλμάνοι.
Το παραπάνω ψηφιδωτό του Χριστού, ίσως το πιο αξιολογο ψηφιδωτό του ναού και δυστυχώς κατεστραμμένο το μισό, έχει φτιαχτεί με μια μοναδική τεχνική που δίνει την αίσθηση σε αυτόν που το κοιτάζει ότι ο Χριστός τον παρακολουθεί σε όποιο σημείο της αίθουσας και αν βρίσκεται.
Ενα από τα πιο γνωστά ψηφιδωτά είναι αυτό που βρίσκεται στο νάρθηκα του ναού και παρουσιάζει την Παναγία βρεφοκρατούσα, ενώ ο Κωνσταντίνος Α΄ της προσφέρει την Κωνσταντινούπολη και ο Ιουστινιανός το ναό της Αγιάς Σοφιάς. Η λεπτομέρεια με τα φωτοστέφανα στα κεφάλια των αυτοκρατόρων έχει τη σημασία της και δεν πρέπει να περάσει απαρατήρητη.
Και αυτό το ψηφιδωτο βρίσκεται στον πρόναο και έγινε κατόπιν παραγγελίας του αυτοκράτορα Λέοντα Στ΄ του Σοφού. Ο αυτοκράτορας αυτός ήταν γιος του Βασίλειου του Α΄ του Μακεδόνα. Έμεινε γνωστός για τη μεγάλη του μόρφωση και για τις πολλές του γνώσεις. Ωστόσο γνωστός έμεινε και για την ταραχώδη προσωπική του ζωή και τους πολλούς του γάμους. Για να εξευμενήσει τον πατριάρχη Νικόλαο και να του επιτρέψει τον τέταρτο γάμο (κάτι που δεν επιτρέπει η ορθόδοξη εκκλησία) παρήγγειλε το παραπάνω ψηφιδωτό που θα τον παρουσίαζε στους αιώνες γονατιστό να ζητά συγχώρεση από το Χριστό. Για την ιστορία, το παραπάνω ψηφιδωτό δε συγκίνησε τον πατριάρχη Νικόλαο που συνέχισε να αρνείται τον τέταρτο γάμο στον αυτοκράτορα και έτσι ο Λέοντας προκειμένου να πετύχει αυτό που ήθελε τον αντικατέστησε με τον πατριάρχη Ευθύμιο, ο οποίος και δέχτηκε τον τέταρτό του γάμο. Πάντως και σε αυτό το ψηφιδωτό ο Λέοντας είναι φωτοστεφανομένος.
Αυτό το ψηφιδωτό έχει μια επίσης ενδιαφέρουσα ιστορία. Στην ψηφιδωτή αυτή εικόνα παρουσιάζεται ο Χριστός αναμεσα στους φωτοστεφανομένους αυτοκράτορες Κωνσταντίνο Θ΄ το Μονομάχο και την "Ευσευβεστάτη Αυγούστα" Ζωή, όπως η ίδια η ψηφιδωτή απεικόνιση αναφέρει. Αν παρατηρήσει ωστόσο κάποιος προσεχτικά το πρόσωπο του αυτοκράτορα, αλλά και την επιγραφή του θα δει ότι έχει υποστεί κάποιες αλλοιώσεις -διορθώσεις. Η εξήγηση είναι η ακόλουθη:
Η αυτοκράτειρα Ζωή έκανε τρεις γάμους. Πρώτος σύζυγός της ήταν ο Ρωμανός ο Γ΄ ο Αργυρός, δεύτερος συζυγός της ήταν ο Μιχαήλ Δ΄ ο Παφλαγόνας και τρίτος ο Κωνσταντίνος Θ΄ο Μονομάχος. Το ψηφιδωτό που κατασευάστηκε όταν ήταν παντρεμένη με τον πρώτο της άντρα διορθώθηκε άλλες δύο φορές και το πρόσωπο του αυτοκράτορα Ρωμανού, όπως και το όνομά του αντικαταστάθηκε με τα αντίστοιχα (πρόσωπο και όνομα ) του Μιχαήλ του Δ΄ και στη συνέχεια με του Κωνσταντίνου Θ΄ του Μονομάχου.
Ο ναός αυτός πέρα από την ιστορία του συνδέεται με χιλιάδες θρύλους και δοξασίες όχι μόνο των Ελλήνων, αλλά και των Τούρκων. Λένε χαρακτηριστικά οι Τούρκοι πως όταν ο Μωάμεθ ο Β΄ο Πορθητής εισέβαλε στο ναό με το άλογό του με μια σπαθιά ράγισε την παραπάνω τεράστια κολόνα που η ρωγμή της φαίνεται στην φωτογραφία και το άλογό τουέδωσε μια κλωτσιά και το σημάδι - σκάψιμο από το πέταλό του φαίνεται στη μαρμάρινη βάση της κολόνας.
Ένας φτωχός Τούρκος αγρότης βρήκε κάποτε στο χωράφια του τρια τεράστια μαρμαρένια πιθάρια γεμάτα με χρυσά νομίσματα. Μην ξέροντας τι έπρεπε να τα κάνει τράβηξε προς το παλάτι και ζήτησε την άδεια να συμβουλευτεί για το πρόβλημά του τον πολυχρονεμένο του σουλτάνο. Ο σουλτάνος άκουσε με προσοχή το πρόβλημα του φτωχού και τίμιου αγρότη και αποφάσισε να δώσει την παρακάτω σολομόντεια λύση:
Κράτησε ο ίδιος, ο σουλτάνος δηλαδή, τα δύο πιθάρια με το περιεχόμενό τους για λογαριασμό του και έδωσε το ένα πιθάρι στον φτωχό αγρότη με το περιεχόμενό του επίσης. Στη συνέχεια ο σουλτάνος φύλαξε στο παλάτι του τα χρυσά νομίσματα και τα δύο άδεια πια μαρμάρινα πιθάρια τα χάρισε στο ναό της Αγιάς Σοφιάς, που τον καιρό εκείνο ήταν τζαμί, για να ευχαριστήσει τον Αλάχ για το αναπάντεχο δώρο που του έκανε.
Σε αυτή την κολόνα λένε πως κάποτε ο Ιουστινιανός έχοντας πονοκέφαλο ακούμπησε για λίγο το κεφάλι του και αμέσως θεραπεύτηκε από τον πόνο. Η κολόνα αυτή ήταν ποτισμένη με υγρασία και όλοι τη θεωρούσαν θαυματουργή. Κάθε επισκέπτης του ναού επιδίωκε να την αγκίξει για λίγο έτσι ώστε να θεραπευτούν τα προβλήματα υγείας που τους βασάνιζαν. Για πολλά χρόνια κάνενας δεν μπορούσε να εξηγησει αυτό το παράδοξο. Μέχρι που κάποια στιγμή επιστήμονες συνέδεσαν την υγρασία της κολόνας με τα νερά της υπόγειας Βασιλικής Δεξαμενής.
Τη Βασιλική Δεξαμενή οι Τούρκοι την ονομάζουν Yerabatan Sarayi που στη γλώσσα τους σημαίνει "Βυθισμένο Παλάτι". Στην πραγματικότητα όμως και όσο όμορφη και αν είναι καμία σχέση δεν είχε με το παλάτι παρά μόνο ότι ήταν μια δεξαμενή νερού. Η δεξαμενή αυτή κάλυπτε την υπόγεια έκταση που εκτεινόταν από το παλάτι (σήμερα Μπλε Τζαμί) ως το ναό της Αγιας Σοφιάς.
Κατασκευάστηκε αρχικά από τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Α΄ και επεκτάθηκε από τον Ιουστινιανό για να εξασφαλίσει ότι η Κωσταντινούπολη θα είχε πάντα νερό. Υπολογίζεται ότι η δεξαμενή αυτή χωρούσε 80 -100 χιλιάδες τόνους νερό!!!
Στο εσωτερικό της δεξαμενής, στην οποία κατεβαίνει κανείς με 52 πέτρινα σκαλοπάτια, βρίσκονται 336 στύλοι με 9 μέτρα ύψος η κάθε μία και 4,8 μ. απόσταση μεταξύ τους, οι οποίες είναι διατεταγμένες σε 12 σειρές των 28 στηλών η κάθε μία. Οι στύλοι που συνολικά είναι 336 και τα κιονόκρανά τους είναι διαφορων ρυθμών (κορινθιακού, ιωνικού, δωρικού) είχαν ληφθεί από αρχαιοελληνικούς ναούς και μεταφέρθηκαν στην Κωνσταντινούπολη.
Στο βάθος της δεξαμενής δύο είναι οι πιο χαρακτηριστικοί στύλοι, αυτοί που έχουν σαν βάση τα πρόσωπα δυο μεδουσών (ο ένας στυλος πλαγιαστό και ο άλλος αναποδογυρισμένο, καθώς σύμφωνα με τον αρχαίο ελληνικό μύθο όποιος αντικρίσει κατά πρόσωπο μια μέδουσα θα μαρμαρώσει).
Τα στενά του Βοσπόρου όχι μόνο ευνοούσαν τον καλύτερο έλεγχο του εμπορίου, αλλά είχαν και στρατηγική σημασία, καθώς έτσι ελέγχονταν καλύτερα και αντιμετωπίζονταν αποτελεσματικότερα οι εχθρικές δυνάμεις της Ανατολής.
Αυτό είναι ένα σχεδιάγραμμα του κέντρου της Κωνσταντινούπολης, όπως ήταν τότε. Οι παρακάτω φωτογραφίες μας δείχνουν όσα από τα παραπάνω σωζονται και σήμερα...
Στην πλατεία αυτή που βρίσκεται αναμεσα από την Αγιά Σοφιά και το Μπλε Τζαμί με τους οβελίσκους κάποτε βρισκόταν ο Ιππόδρομος, που χωρούσε 100.000 άτομα. Σε αυτό το χώρο ξεκίνησε η γνωστή Στάση του Νίκα το 532 ενάντια στον Ιουστινιανό και στον ίδιο χώρο έληξε άδοξα με 30.000 αθώους άοπλους θεατές να χάνουν τη ζωή τους από τη φρουρά του Ιουστινιανού.
Το χώρο αυτό διακοσμούσε ένας αιγυπτιακός οβελίσκος (κατασκευασμένος γύρω στα 1500 π.χ.) που μεταφέρθηκε εκεί από τον Κωνσταντίνο και διατηρείται μέχρι και σήμερα.
Επιπλέον στόλιζε τον Ιππόδρομος ο τεράστιος "Οφιοειδής Τρίποδας" μεταφερμένος από το ναό του Απόλλωνα στους Δελφούς και αυτό που δείχνει η φωτογραφία είναι ό,τι διατηρείται ακόμα.
Τέλος διασώζεται και σήμερα στον Ιππόδρομο η στήλη του Κωνσταντίνου του Πορφυρογέννητου που τον διακοσμούσε από τον 10ο αιώνα.
Ο Ιουστινιανός ήθελε το όνομά του να συνδεθεί στην παγκόσμια ιστορική μνήμη με ένα μεγάλο έργο και όχι με μια πράξη άξια παντοτινής κατακραυγής. Η κατασκευή του έργου είχε διάρκεια 5 χρόνια και ο θρύλος λέει πως το έργο απασχόλησε 5.000 εργάτες τη μέρα και άλλους τόσους το βράδυ, που δούλευαν ακαταπαυστα για να ολοκληρωθεί και να εγκαινιαστεί ο ναός αυτό στις 27 Δεκεμβρίου του 537. Στην παραπάνω φωτογραφία βλέπουμε εικόνα που εκτίθεται τώρα στον πρόναο της Αγιας Σοφιάς και παρουσιάζει τον Ιουστινιανό να παρακολουθεί από το παλάτι περήφανος τα εγκαίνια του ναού.
Το 1453 η άλωση της Πόλης από τους Τούρκους οδήγησε στο να μετατραπεί ο ναός αυτός σε χώρος λατρείας των Οθωμανών. Πλάι του υψώθηκαν τέσσερις μιναρέδες και μετατράπηκε σε τζάμι, χώρος προσκηνυματος των ισλαμιστών. Κατά την περίοδο την Οθωμανικής Αυτοκρατορίας έγιναν στο ναό σημαντικές καταστροφές στις τοιχογραφίες του ναού (ασβεστώθηκαν), αφού η απεικόνιση του ανθρώπινου σώματος θεωρείται βλασφημία για το Ισλαμ. Ωστόσο η μεγαλύτερες καταστροφές στις τοιχογραφίες και τα ψηφιδωτά του ναού έγιναν την περίοδο της εικονομαχίας.
To 1934 o Kemal Atatourk στα πλαίσια του εκσυγχρονισμού τoυ νεοσύστατου τότε τουρκικού κράτους μετέτρεψε το τέμενος σε μουσείο. Σήμερα ο ναός εξακολουθεί να είναι μουσείο, ενώ πραγματοποιούνται σε αυτόν πολιτιστικές εκδηλώσεις. Παράλληλα γίνονται προσπάθειες για τη διάσωση των ψηφιδωτών του ναού.
Το παραπάνω ψηφιδωτό του Χριστού, ίσως το πιο αξιολογο ψηφιδωτό του ναού και δυστυχώς κατεστραμμένο το μισό, έχει φτιαχτεί με μια μοναδική τεχνική που δίνει την αίσθηση σε αυτόν που το κοιτάζει ότι ο Χριστός τον παρακολουθεί σε όποιο σημείο της αίθουσας και αν βρίσκεται.
Ενα από τα πιο γνωστά ψηφιδωτά είναι αυτό που βρίσκεται στο νάρθηκα του ναού και παρουσιάζει την Παναγία βρεφοκρατούσα, ενώ ο Κωνσταντίνος Α΄ της προσφέρει την Κωνσταντινούπολη και ο Ιουστινιανός το ναό της Αγιάς Σοφιάς. Η λεπτομέρεια με τα φωτοστέφανα στα κεφάλια των αυτοκρατόρων έχει τη σημασία της και δεν πρέπει να περάσει απαρατήρητη.
Και αυτό το ψηφιδωτο βρίσκεται στον πρόναο και έγινε κατόπιν παραγγελίας του αυτοκράτορα Λέοντα Στ΄ του Σοφού. Ο αυτοκράτορας αυτός ήταν γιος του Βασίλειου του Α΄ του Μακεδόνα. Έμεινε γνωστός για τη μεγάλη του μόρφωση και για τις πολλές του γνώσεις. Ωστόσο γνωστός έμεινε και για την ταραχώδη προσωπική του ζωή και τους πολλούς του γάμους. Για να εξευμενήσει τον πατριάρχη Νικόλαο και να του επιτρέψει τον τέταρτο γάμο (κάτι που δεν επιτρέπει η ορθόδοξη εκκλησία) παρήγγειλε το παραπάνω ψηφιδωτό που θα τον παρουσίαζε στους αιώνες γονατιστό να ζητά συγχώρεση από το Χριστό. Για την ιστορία, το παραπάνω ψηφιδωτό δε συγκίνησε τον πατριάρχη Νικόλαο που συνέχισε να αρνείται τον τέταρτο γάμο στον αυτοκράτορα και έτσι ο Λέοντας προκειμένου να πετύχει αυτό που ήθελε τον αντικατέστησε με τον πατριάρχη Ευθύμιο, ο οποίος και δέχτηκε τον τέταρτό του γάμο. Πάντως και σε αυτό το ψηφιδωτό ο Λέοντας είναι φωτοστεφανομένος.
Αυτό το ψηφιδωτό έχει μια επίσης ενδιαφέρουσα ιστορία. Στην ψηφιδωτή αυτή εικόνα παρουσιάζεται ο Χριστός αναμεσα στους φωτοστεφανομένους αυτοκράτορες Κωνσταντίνο Θ΄ το Μονομάχο και την "Ευσευβεστάτη Αυγούστα" Ζωή, όπως η ίδια η ψηφιδωτή απεικόνιση αναφέρει. Αν παρατηρήσει ωστόσο κάποιος προσεχτικά το πρόσωπο του αυτοκράτορα, αλλά και την επιγραφή του θα δει ότι έχει υποστεί κάποιες αλλοιώσεις -διορθώσεις. Η εξήγηση είναι η ακόλουθη:
Η αυτοκράτειρα Ζωή έκανε τρεις γάμους. Πρώτος σύζυγός της ήταν ο Ρωμανός ο Γ΄ ο Αργυρός, δεύτερος συζυγός της ήταν ο Μιχαήλ Δ΄ ο Παφλαγόνας και τρίτος ο Κωνσταντίνος Θ΄ο Μονομάχος. Το ψηφιδωτό που κατασευάστηκε όταν ήταν παντρεμένη με τον πρώτο της άντρα διορθώθηκε άλλες δύο φορές και το πρόσωπο του αυτοκράτορα Ρωμανού, όπως και το όνομά του αντικαταστάθηκε με τα αντίστοιχα (πρόσωπο και όνομα ) του Μιχαήλ του Δ΄ και στη συνέχεια με του Κωνσταντίνου Θ΄ του Μονομάχου.
Ο ναός αυτός πέρα από την ιστορία του συνδέεται με χιλιάδες θρύλους και δοξασίες όχι μόνο των Ελλήνων, αλλά και των Τούρκων. Λένε χαρακτηριστικά οι Τούρκοι πως όταν ο Μωάμεθ ο Β΄ο Πορθητής εισέβαλε στο ναό με το άλογό του με μια σπαθιά ράγισε την παραπάνω τεράστια κολόνα που η ρωγμή της φαίνεται στην φωτογραφία και το άλογό τουέδωσε μια κλωτσιά και το σημάδι - σκάψιμο από το πέταλό του φαίνεται στη μαρμάρινη βάση της κολόνας.
Ένας φτωχός Τούρκος αγρότης βρήκε κάποτε στο χωράφια του τρια τεράστια μαρμαρένια πιθάρια γεμάτα με χρυσά νομίσματα. Μην ξέροντας τι έπρεπε να τα κάνει τράβηξε προς το παλάτι και ζήτησε την άδεια να συμβουλευτεί για το πρόβλημά του τον πολυχρονεμένο του σουλτάνο. Ο σουλτάνος άκουσε με προσοχή το πρόβλημα του φτωχού και τίμιου αγρότη και αποφάσισε να δώσει την παρακάτω σολομόντεια λύση:
Κράτησε ο ίδιος, ο σουλτάνος δηλαδή, τα δύο πιθάρια με το περιεχόμενό τους για λογαριασμό του και έδωσε το ένα πιθάρι στον φτωχό αγρότη με το περιεχόμενό του επίσης. Στη συνέχεια ο σουλτάνος φύλαξε στο παλάτι του τα χρυσά νομίσματα και τα δύο άδεια πια μαρμάρινα πιθάρια τα χάρισε στο ναό της Αγιάς Σοφιάς, που τον καιρό εκείνο ήταν τζαμί, για να ευχαριστήσει τον Αλάχ για το αναπάντεχο δώρο που του έκανε.
Σε αυτή την κολόνα λένε πως κάποτε ο Ιουστινιανός έχοντας πονοκέφαλο ακούμπησε για λίγο το κεφάλι του και αμέσως θεραπεύτηκε από τον πόνο. Η κολόνα αυτή ήταν ποτισμένη με υγρασία και όλοι τη θεωρούσαν θαυματουργή. Κάθε επισκέπτης του ναού επιδίωκε να την αγκίξει για λίγο έτσι ώστε να θεραπευτούν τα προβλήματα υγείας που τους βασάνιζαν. Για πολλά χρόνια κάνενας δεν μπορούσε να εξηγησει αυτό το παράδοξο. Μέχρι που κάποια στιγμή επιστήμονες συνέδεσαν την υγρασία της κολόνας με τα νερά της υπόγειας Βασιλικής Δεξαμενής.
Κατασκευάστηκε αρχικά από τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Α΄ και επεκτάθηκε από τον Ιουστινιανό για να εξασφαλίσει ότι η Κωσταντινούπολη θα είχε πάντα νερό. Υπολογίζεται ότι η δεξαμενή αυτή χωρούσε 80 -100 χιλιάδες τόνους νερό!!!
Στο εσωτερικό της δεξαμενής, στην οποία κατεβαίνει κανείς με 52 πέτρινα σκαλοπάτια, βρίσκονται 336 στύλοι με 9 μέτρα ύψος η κάθε μία και 4,8 μ. απόσταση μεταξύ τους, οι οποίες είναι διατεταγμένες σε 12 σειρές των 28 στηλών η κάθε μία. Οι στύλοι που συνολικά είναι 336 και τα κιονόκρανά τους είναι διαφορων ρυθμών (κορινθιακού, ιωνικού, δωρικού) είχαν ληφθεί από αρχαιοελληνικούς ναούς και μεταφέρθηκαν στην Κωνσταντινούπολη.
Στο βάθος της δεξαμενής δύο είναι οι πιο χαρακτηριστικοί στύλοι, αυτοί που έχουν σαν βάση τα πρόσωπα δυο μεδουσών (ο ένας στυλος πλαγιαστό και ο άλλος αναποδογυρισμένο, καθώς σύμφωνα με τον αρχαίο ελληνικό μύθο όποιος αντικρίσει κατά πρόσωπο μια μέδουσα θα μαρμαρώσει).
